Το βιβλίο του Μίλαν Κούντερα «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» θα μπορούσε κάλλιστα να πραγματεύεται την ελαφρότητα με την οποία ο κάθε άνθρωπος δηλώνει σήμερα τον πολιτικό του προσανατολισμό. Και δεν μιλώ μόνο για την κυπριακή κοινωνία. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο. Είμαι δεξιός! Είμαι αριστερός! Είμαι πράσινος! Είμαι κοκκινοπράσινος! Είμαι μπλε με λίγο ροζ! Ό,τι θέλεις δηλώνεις βασικά. Κι αυτό επειδή κανένας δεν θα σε ρωτήσει το γιατί. Κανένας δεν θα σε προβληματίσει. Τι σημαίνει, ας πούμε, είμαι σοσιαλφιλελεύθερος; Τι αντιπροσωπεύει ο σοσιαλφιλελευθερισμός; Συνάδει ο σοσιαλφιλελευθερισμός με τη δική μου κοινωνικοοικονομική κοσμοθεωρία, με τη δική μου στάση ζωής; Ποιος είναι ο στόχος αυτής της ιδεολογίας και πως τον πετυχαίνει; Όντας σοσιαλφιλελεύθερος, τι ακριβώς περιμένω να συμβεί, σε τι προσδοκώ;
Το πολιτικό σύστημα χωρίζεται χονδρικά σε τρεις βασικούς προσανατολισμούς: τη δεξιά, την αριστερά και τους οικολόγους. Ανάμεσά τους υπάρχουν πολλές και διάφορες παραλλαγές. Αυτός ο διαχωρισμός υπάρχει και στην Κύπρο. Ας επιχειρήσουμε λοιπόν μια γρήγορη (ψυχ-)ανάλυση 3 συνειδητοποιημένων πολιτών οι οποίοι, ας υποθέσουμε, γνωρίζουν τι δηλώνουν:
Ο δεξιός
Ο συνειδητοποιημένος δεξιός είναι πολίτης ο οποίος αντιλαμβάνεται πως η επιδίωξη μιας οργανωμένης κοινωνίας και ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος είναι η συλλογική ευημερία. Πιστεύει πως αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τις ελεύθερες αγορές και τον υγιή ανταγωνισμό. Πιστεύει πως ο καθένας πρέπει να αγωνίζεται για τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του κέρδους και θεωρεί πως ο κρατικός παρεμβατισμός πρέπει να περιοριστεί στο μίνιμουμ καθώς αποτελεί εμπόδιο στην μεγιστοποίηση της παραγωγής αξίας. Ο ρόλος του κράτους πρέπει να περιοριστεί σε οργανωτικά θέματα καθώς και στην προστασία των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού.
Το μοντέλο του καπιταλισμού έχει τη μεγαλύτερη παραγωγική δυνατότητα και μπορεί να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο του γενικότερου πληθυσμού. Σήμερα όμως αυτό που υπάρχει δεν είναι καπιταλισμός. Δεν είναι ελεύθερες αγορές όπως αρχικά τις είχε περιγράψει ο Adam Smith. Αυτό που υπάρχει σήμερα είναι άκρατος νεοφιλελευθερισμός, αδιανόητη συγκέντρωση του πλούτου, και σοσιαλισμός του κεφαλαίου όπου τα κράτη έχουν καταντήσει να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των δυνατών και πλουσίων επ’ ονόματι του συλλογικού καλού (έχουμε πολύ πρόσφατο παράδειγμα στη χώρα μας…). Επιπρόσθετα, η αλόγιστη παγκοσμιοποίηση και κατάχρηση των φυσικών μας πόρων έχουν φέρει στο χείλος της καταστροφής τον μοναδικό μας πλανήτη (κι ας ονειρεύονται οι δισεκατομμυριούχοι να μας πάνε στον Άρη) ενώ η αντιμετώπιση του ανθρώπου ως ένα παραγωγικό πόρο από τη μία και ως μανιώδη καταναλωτή από την άλλη, έχει δημιουργήσει μοναχικούς ανθρώπους και αποξενωμένες κοινωνίες. Είναι αυτή η κοινωνία και το οικονομικό σύστημα που πραγματικά θέλει και υποστηρίζει ο δεξιός; Αντιλαμβάνεται τι υποστηρίζει; Τον εκφράζει; Είναι πράγματι προς το συμφέρον του; Και αν όχι, τι ακριβώς περιμένει να αλλάξει υποστηρίζοντας και ψηφίζοντας τα ίδια και τα ίδια;
Ο αριστερός
Ο συνειδητοποιημένος αριστερός είναι πολίτης ο οποίος αντιλαμβάνεται πως η επιδίωξη μιας οργανωμένης κοινωνίας και ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος είναι η συλλογική ευημερία. Πιστεύει πως αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την κοινή ιδιοκτησία και έλεγχο των μέσων παραγωγής το οποίο θα δώσει την ευκαιρία για δικαιότερη ανακατανομή του πλούτου και θα δημιουργήσει τις συνθήκες για ευημερία όλων των μελών της κοινωνίας. Το ρόλο αυτό μπορεί να τον αναλάβει το κράτος ή ακόμα και ιδιωτικές πρωτοβουλίες όπως π.χ. συνεργατικές εταιρείες, εταιρείες που ανήκουν στους υπαλλήλους τους, κλπ. Η ακραία μορφή του συστήματος αυτού, ο κομμουνισμός, έχει δοκιμαστεί και έχει αποτύχει για διάφορους λόγους που δεν θα αναλυθούν στο άρθρο αυτό. Δια το λόγο αυτό, τα περισσότερα αριστερά κόμματα δεν είναι αμιγώς κομμουνιστικά αλλά προάγουν ένα σοσιαλιστικό μοντέλο, μια μικτή οικονομία, ένα κράτος προνοίας, ένα μοντέλο κοινωνικοοικονομικό τελοσπάντων που θα έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο και όχι το κέρδος.
Ο αριστερός, αυτός που πραγματικά πιστεύει σε δικαιότερες και πιο συλλογικές κοινωνίες, δεν είναι ικανοποιημένος με τη σημερινή πραγματικότητα. Και η ερώτηση είναι απλή: τι ακριβώς περιμένει ο αριστερός σήμερα; Τι περιμένει να γίνει, σε τι προσδοκεί; Σε μια επανάσταση, σε μια εξέγερση; Τοπική; Παγκόσμια; Αν όχι κάτι τόσο ακραίο, περιμένει να αλλάξει η πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και να προωθηθούν σοσιαλιστικές οδηγίες; Πως θα είναι αυτή η αλλαγή; Ποιος θα φέρει αυτή την αλλαγή; Τι ακριβώς περιμένει να αλλάξει υποστηρίζοντας και ψηφίζοντας τα ίδια και τα ίδια;
Ο οικολόγος
Ο συνειδητοποιημένος οικολόγος είναι πολίτης ο οποίος αντιλαμβάνεται πως η επιδίωξη μιας οργανωμένης κοινωνίας και ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος είναι η βιώσιμη ευημερία. Ο οικολόγος εντάσσεται σε όλο το κοινωνικοοικονομικό φάσμα αφού βλέπουμε πράσινους να πιστεύουν πως η βιώσιμη ευημερία και η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να επιτευχθεί είτε μέσα από τις ελεύθερες αγορές και τις μαζικές προσπάθειες που γίνονται για προώθηση πράσινων επιχειρηματικών πρακτικών (π.χ. κριτήρια ESG), είτε μέσα από πιο συνεργατικές και σοσιαλιστικές κοινωνίες που δεν προωθούν απαραίτητα την οικονομική ανάπτυξη (π.χ. κίνημα αποανάπτυξης), είτε ακόμα και μέσα από κινήματα αναρχισμού (π.χ. κοινωνική οικολογία).
Ο οικολόγος σήμερα δεν είναι (δεν μπορεί να είναι) ικανοποιημένος μόνο με καθαρισμό παραλιών, δεντροφυτεύσεις και ανακύκλωση (αμφιβόλου αποτελεσματικότητας). Ο οικολόγος θέλει να δει κάτι να αλλάζει στη ρίζα του προβλήματος και όχι να ενεργεί για μετριασμό των αρνητικών συνεπειών. Με τα σημερινά δεδομένα και με τα παγκόσμια στοιχεία να επιδεικνύουν πως παρόλες τις «προσπάθειες» οι κοινωνικές και οικολογικές πραγματικότητες όλο και δυσχεραίνουν, σε τι ακριβώς προσμένει ο οικολόγος; Ποιο ακριβώς πλάνο, τοπικό ή παγκόσμιο, εμπιστεύεται πως θα μας φέρει ταχέως στην αντιστροφή των σημερινών δεδομένων; Τι ακριβώς περιμένει να αλλάξει υποστηρίζοντας και ψηφίζοντας τα ίδια και τα ίδια;
Και εδώ έγκειται το πρόβλημα του πολίτη. Πως έχει ξεμείνει από ελπίδα περιμένοντας από τρίτους (βλ. κυβερνήσεις, κόμματα, πολιτικούς, μεγάλες εταιρείες) να τον οδηγήσουν εκεί όπου ο κάθε υγιώς σκεπτόμενος πολίτης προσβλέπει: στη βιώσιμη συλλογική ευημερία! Κάτι που, θεωρητικά, αποτελεί και τον στόχο κάθε πολιτικού κόμματος σήμερα. Μόνο που τα σημερινά προβλήματα, τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά, δεν δημιουργούνται μέσα από την πολιτική αρένα (αυτή το πολύ πολύ να δημιουργήσει ατασθαλίες, σκάνδαλα και ρουσφέτια) αλλά μέσα από την ασυδοσία των ελεύθερων αγορών. Εκεί όπου το κεφάλαιο είναι βασιλιάς και κάνει παιχνίδι ερήμην της συντριπτικής πλειοψηφίας του κόσμου, εκεί όπου ο απλός ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται ως πολίτης αλλά ως ένας στυγνός καταναλωτής. Εκεί όπου εγώ και εσύ ψηφίζουμε καθημερινά με τις καταναλωτικές μας προτιμήσεις αλλά νοιώθουμε πολύ μικροί για να έχουμε οποιοδήποτε αντίκτυπο με τις αποφάσεις μας. Και έτσι συνεχίζουμε να ψηφίζουμε και να δυναμώνουμε τον δυνατό, βάζοντας (εν γνώσει μας) το λιθαράκι μας στην υπερσυσσώρευση του πλούτου, στην καταστροφή της μεσαίας τάξης, στην ολοένα και μεγαλύτερη μας εξάρτηση από εξωγενείς παράγοντες, στην καταστροφή του περιβάλλοντος.
Η αλλαγή θα επέλθει μόνο από τους ανθρώπους για τους ανθρώπους. Η αλλαγή θα επέλθει μόνο όταν οι πολίτες πάψουν να στηρίζουν τις ελπίδες τους σε τρίτους και αρχίσουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη του μέλλοντός τους μέσα σε ένα πλαίσιο ελευθερίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης. Θεωρώ πως έχουμε ένα τεράστιο δείγμα από τις φιλότιμες προσπάθειες σε πολιτικό επίπεδο για να επέλθει αυτή η βιώσιμη συλλογική ευημερία. Όλοι, με τον δικό τους τρόπο, δεν τα κατάφεραν. Είναι καιρός οι άνθρωποι να οργανωθούν στην οικονομική αρένα και να καταστούν οι ίδιοι η αλλαγή την οποία θέλουν να δουν. Ακριβώς αυτό θέλουμε να πετύχουμε μέσα από τη δημιουργία της πρώτης εταιρείας συλλογικής ιδιοκτησίας που ιδρύσαμε στη Λεμεσό (COCO Collective Ownership Company Limassol Limited) και η οποία έχει ως στόχο να δώσει την ευκαιρία σε όλους τους Λεμεσιανούς να καταστούν ιδιοκτήτες της τοπικής τους οικονομίας και να νοιώσουν πως μπορούν με τις καταναλωτικές τους προτιμήσεις να συνδράμουν τόσο προς την κοινωνική όσο και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα που επιθυμούμε.
Υ.Γ.: Εκ γενετής, πριν μπουν τα φίλτρα, είμαστε όλοι μπλεκοκκινοπράσινοι.
Γιώργος Ιουλιανός
