Μήπως πάψαμε να οραματιζόμαστε;

Μήπως πάψαμε να προβληματιζόμαστε; Μήπως αποδεχθήκαμε την αδυναμία μας ως κοινωνία; Μήπως αποδεχθήκαμε τη μικρότητά μας; Δεν εξηγείται αλλιώς! Μοιάζουμε να έχουμε χαθεί σε μια καθημερινότητα που προστάζει να είμαστε όλοι μόνοι μας, πίσω από οθόνες, νοιαζόμενοι μόνο για το προσωπικό μας συμφέρον. Είμαστε ναρκωμένοι. Όλοι προβληματίζονται αλλά ελάχιστοι φαίνεται να είναι οι προβληματιζόμενοι. Και αυτοί που το κάνουν, γρήγορα αποθαρρύνονται μπροστά στα πρώτα αδιέξοδα και τη συνειδητοποίηση του πόσο μικροί είναι. Διότι είναι αλήθεια. Όλοι είμαστε μικροί. Και ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες όπου έχουμε να αντιμετωπίσουμε όλο και μεγαλύτερα μεγέθη: τεράστιες, πολυεθνικές εταιρείες και κέντρα αποφάσεων πολύ μακριά από εμάς. Αλήθεια, από που να αρχίσεις όταν η συμβολή σου σε αποφάσεις που σε επηρεάζουν άμεσα μοιάζει με σταγόνα σε ωκεανό; Ψηφίζεις λέει κάθε λίγα χρόνια τα ίδια και τα ίδια και τα ανακυκλωμένα σε ένα σύστημα που προάγει την εξάρτηση και τη συναλλαγή και περιμένεις να αλλάξει κάτι, να δεις φως, εναποθέτοντας τις ελπίδες σου σε τρίτους. Ταυτόχρονα, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών δεν κατέχει τίποτα παρά μόνο χρέη. Όσο τα σκέφτομαι θυμώνω και απογοητεύομαι αλλά περισσότερο φοβάμαι όταν συνειδητοποιώ ότι πάψαμε πια να προβληματιζόμαστε και να οραματιζόμαστε. Να οραματιζόμαστε μια κοινωνία πιο ανθρώπινη, πιο χαρούμενη, πιο συλλογική.

Η πορεία της ιστορίας και της εξέλιξης μας έφερε κάπως φυσιολογικά εδώ που είμαστε σήμερα. Η ανάγκη να ταΐσουμε, να ντύσουμε, να στεγάσουμε και να παρέχουμε ευκολίες ζωής σε όσους περισσότερους ανθρώπους μπορούμε, οδήγησε το οικονομικό μοντέλο που ξέρει να παράγει αγαθά όσο κανένα άλλο σε μια ανεξέλεγκτη πορεία η οποία πέτυχε να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο σε εκατομμύρια ανθρώπους. Η ελεύθερη αγορά του καπιταλισμού είχε και έχει μια βασική θεωρία: ενώ ο χασάπης, o ζυθοποιός και ο αρτοποιός κοιτάζουν πως να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, ολόκληρη η κοινωνία θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από αυτή τη διαδικασία μέσω των μειωμένων τιμών και της καλύτερης ποιότητας προϊόντων που παράγει ο ανταγωνισμός. Και ενώ η ελεύθερη αγορά όντως βοήθησε, άρχισε πια να μοιάζει με ένα βαγόνι που ενώ έφτασε στον προορισμό του, αφέθηκε να διαπεράσει το τέρμα και ανεξέλεγκτο να συνεχίζει την πορεία του χωρίς κανείς να ξέρει που πάει και για ποιο λόγο συνεχίζει, καταστρέφοντας στο διάβα του κοινωνίες και οικοσυστήματα. Κάπου στη δεκαετία του 1970 μετεξελίσσεται σε νεοφιλελευθερισμό, από κεκτημένη ταχύτητα συνεχίζεται η συσσώρευση του πλούτου, οι μεγάλοι γίνονται μεγαλύτεροι, και το κεφάλαιο γίνεται τόσο δυνατό που είναι σε θέση να καθορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού (βλ. διεθνές εμπόριο) αλλά και να ανεβοκατεβάζει άμα θέλει και κυβερνήσεις. Το χειρότερο απ’ όλα όμως είναι ότι δημιούργησε το πρότυπο του σημερινού και αποδεκτού πολίτη, αυτού που θεωρείται λογικός (rational) όταν σκέφτεται μόνο το προσωπικό του συμφέρον και προτιμά πάντα το περισσότερο από το λιγότερο και αυτού που είναι πετυχημένος μόνο βάσει της αξίας των υλικών υπάρχοντών του. Ο γνωστός homo economicus γεννήθηκε μέσα από βιβλία οικονομικών που πάσκιζαν να μετατρέψουν την κοινωνική επιστήμη των οικονομικών σε μία έγκυρη επιστήμη, όπως ήταν η φυσική και η χημεία, μετατρέποντας την σε μαθηματικά και μοντέλα, καταλήγοντας στο όχι και τόσο κολακευτικό μοντέλο του μέσου ανθρώπου που σήμερα δυστυχώς έχει περάσει ως πρότυπο και φέρει ως κύρια ιδιότητά του αυτή του καταναλωτή.

Είναι πλέον διεθνώς αποδεκτό ότι η αλόγιστη παγκοσμιοποίηση με μοναδικό γνώμονα την μεγιστοποίηση του κέρδους ευθύνεται για τις τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες οι οποίες ολοένα και αυξάνονται παγκοσμίως, τη συνεχιζόμενη απομόνωση του ανθρώπου και την διάλυση των κοινωνικών ιστών, καθώς και την καταστροφή του περιβάλλοντος, την κατάρρευση των οικοσυστημάτων και τη συνεχιζόμενη εξαφάνιση χιλιάδων ειδών ζωής, σε σημείο μάλιστα που σε αρκετές περιπτώσεις οι επιστήμονες λένε πως τα δεδομένα είναι μη αναστρέψιμα. Και φυσικά όλα αυτά θέτουν τελικά σε κίνδυνο τον ίδιο τον άνθρωπο και εν αμφιβόλω την επιβίωση του στη γη.

Οι οικονομολόγοι πλέον καταλαβαίνουν και αποδέχονται πως υπάρχει αδήριτη ανάγκη να προχωρήσουμε στην επόμενη μέρα. Και μάλιστα άμεσα αφού τα περιθώρια τόσο κοινωνικά όσο και περιβαλλοντικά έχουν στενέψει. Η γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη λύση που προτείνεται, είτε άμεσα είτε έμμεσα, είναι η ενδυνάμωση των τοπικών οικονομιών. Δυνατές τοπικές οικονομίες δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στην παραγωγική διαδικασία αξιοποιώντας τη δημιουργικότητα τους και δίνοντας τους κίνητρο για συνεργασία με άλλους παραγωγικούς φορείς, τοπικούς αλλά και μη. Δυνατές τοπικές οικονομίες σημαίνει συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη, σημαίνει ενδυνάμωση των διαπροσωπικών σχέσεων και του κοινωνικού ιστού. Σημαίνει δυνατότητα να κοιτάξουν οι πολίτες όλα τα μέλη της κοινωνίας τους και να προσπαθήσουν να επιτύχουν μια πιο συλλογική ευημερία. Τοπική παραγωγή σημαίνει μικρότερη εφοδιαστική αλυσίδα και συνεπώς μικρότερο αντίκτυπο στο περιβάλλον. Σημαίνει αποφυγή της μαζικής παραγωγής με συνεπακόλουθο την ικανότητα του παραγωγού για δημιουργία καλύτερων και ποιοτικότερων προϊόντων και υπηρεσιών, με λιγότερο αντίκτυπο τόσο στην ανθρώπινη υγεία όσο και στο περιβάλλον. Σημαίνει ευκαιρία για ανασυγκρότηση της παραγωγικής διαδικασίας και δημιουργίας κινήτρων για υιοθέτηση πρακτικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων γύρω από την έννοια της κυκλικής οικονομίας. Δυνατή τοπική οικονομία σημαίνει δυνατή κοινωνία και προσπάθεια συνύπαρξης με το φυσικό μας περιβάλλον χωρίς να το καταστρέφουμε.

Είναι αλήθεια ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε μάθει αλλά και αποδεχθεί πως μόνο ο ανταγωνισμός μπορεί να επιφέρει ανάπτυξη και πρόοδο. Και ενώ ο υγιής και θεμιτός ανταγωνισμός σίγουρα μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους αλλά και οργανισμούς να γίνουν καλύτεροι, η επιστημονική κοινότητα αποδέχεται πως στη φύση υπάρχουν πολύ περισσότερα παραδείγματα επιτυχίας και επιβίωσης των ειδών μέσω της συνεργασίας παρά μέσα από τον ανταγωνισμό. Είναι καιρός να αποποιηθούμε του παραμυθιού περί της ανταγωνιστικότητας και επιτέλους οι άνθρωποι να αρχίσουν και πάλι να αγκαλιάζουν και να αποδέχονται τη συνεργασία ως ένα μέσο ανάπτυξης και ευημερίας. Ευρισκόμενοι μπροστά σε τεράστιες προκλήσεις και αδιέξοδα, η διεθνής κοινότητα αντιλαμβάνεται πλέον πως μόνο με ενεργοποίηση της συλλογικής μας δράσης και πάλι θα μπορέσει η ανθρωπότητα να ανταπεξέλθει με επιτυχία. Αυτήν ακριβώς την συλλογική δράση που για τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας ήταν αυτονόητη ως μέσο επιβίωσης, αυτήν που χάσαμε στην πορεία κυνηγώντας ο καθένας μας αυτό το υλικό, ατομικό όνειρο που προστάζουν οι καιροί μας. Μόνο με αυτήν θα μπορέσουμε να ορθώσουμε και πάλι ανάστημα μπροστά σε αυτά που μας κάνουν να νοιώθουμε όλο και πιο μικροί. Μόνο όταν το «εγώ» γίνει «εμείς» θα μπορέσουμε ξανά να νοιώσουμε τη δύναμη που έχουμε ως κοινωνικά σύνολα τα οποία μπορούν να αποφασίζουν για το μέλλον τους. Είναι καιρός να ξανακτίσουμε το πρότυπο του ανθρώπου στη βάση των ιδανικών που θα θέλαμε να αποκτήσουν τα παιδιά μας και οι μελλοντικές γενεές, αυτό του homo cooperatus, του ανθρώπου που αξιολογεί το συλλογικό συμφέρον πέραν του προσωπικού, αυτού που του αρκούν τα αρκετά, και αυτού που βρίσκει την ευτυχία μέσα από τις σχέσεις του με τους ανθρώπους και τη φύση.

Στην επαρχία Λεμεσού έχουμε ξεκινήσει ένα φιλόδοξο εγχείρημα το οποίο έχει ως στόχο να μετουσιώσει σε πράξη αυτά που πιστεύουμε αλλά και να δώσει ένα πρακτικό εργαλείο για δράση σε όσους θέλουν να δουν κάτι να αλλάζει. Υπήρξαν και υπάρχουν χιλιάδες προσπάθειες και πρωτοβουλίες διεθνώς που έχουν θέσει ως στόχο την ενδυνάμωση της τοπικής τους οικονομίας. Πολλές φορές όμως η προσπάθεια αυτή απαιτεί μεγάλες συλλογικές κινητοποιήσεις, άντληση κεφαλαίων, αλλαγή νομοθεσιών και συνεχή προσπάθεια. Η δική μας πρωτοβουλία, το δικό μας μοντέλο, έχει ως στόχο να μπορεί να ξεκινήσει χωρίς βαρίδια και εξαρτήσεις και να μπορεί να ενεργοποιηθεί με απλό τρόπο και μέσα από ιδιωτική πρωτοβουλία. Έχουμε ιδρύσει τη «COCO Collective Ownership Company Limassol Limited», μια εταιρεία συλλογικής ιδιοκτησίας, η οποία μέσω του απλού σχεδιασμού της θέλει να καταστεί καταλύτης στην προσπάθεια μετάβασης προς τις τοπικές οικονομίες και όλα τα θετικά συνεπακόλουθα. Το μοντέλο της COCO Limassol θέλει να βάλει στην εξίσωση το βασικό πρωταγωνιστή που δεν είναι άλλος από την ίδια την κοινωνία και τους ανθρώπους της. Θέλει να τους δώσει το μεγαλύτερο κίνητρο που μπορεί να δοθεί σε οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής: αυτό της ιδιοκτησίας! Θέλει να τους καταστήσει ιδιοκτήτες της αλλαγής δίνοντας τους την ευκαιρία να είναι συνιδιοκτήτες της αξίας που μπορεί να δημιουργήσει η τοπική τους οικονομία, η τοπική τους παραγωγή. Χωρίς να αφαιρεί το κίνητρο για ιδιωτική πρωτοβουλία και δημιουργία, η COCO Limassol οραματίζεται τοπικές κοινωνίες οι οποίες έχουν το κίνητρο και τη δυνατότητα να ευημερούν τόσο προσωπικά όσο και συλλογικά. Κοινωνίες που στηρίζονται στους άξονες της αειφορίας για μακροπρόθεσμη ευημερία των σημερινών αλλά και των μελλοντικών τους μελών και ξεφεύγοντας από το προσωπικό «εγώ για εμένα» να μπορούν να πουν «εσύ για εμάς και εμείς για εσένα». Διότι στο τέλος της ημέρας, σε αυτή τη ζωή, είμαστε όλοι συνέταιροι.

Διότι στο τέλος της ημέρας, σε αυτή τη ζωή, είμαστε όλοι συνέταιροι.

Γιώργος Ιουλιανός