Ο Αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας και πολιτικός θεωρητικός Fredric Jameson έχει πει πως «είναι πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού»! Τραγικό; Κι όμως είναι αλήθεια. Μας είναι εύκολο να δούμε τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να αφανιστεί από τον πλανήτη (πυρηνικοί πόλεμοι, κατάρρευση οικοσυστημάτων, λιώσιμο των πάγων, πανδημίες, έλλειψη τροφίμων, κλπ.) αλλά μας είναι αδιανόητο να σκεφτούμε με ποιον άλλο τρόπο θα μπορούσε ο άνθρωπος να οργανώσει την κοινωνία του. Η φράση αυτή απλά αποκαλύπτει πόσο βαθιά ριζωμένη είναι στις κοινωνίες μας η έννοια των ελεύθερων, ασύδοτων αγορών ως το μόνο μέσο για την επίτευξη ευημερίας για την ανθρωπότητα. Ο κόσμος, έχοντας βιώσει όλων των ειδών οικονομικά μοντέλα από τις εντελώς ελεύθερες αγορές έως την πλήρη κρατική ιδιοκτησία (κομμουνισμός), έχει ξεμείνει με ελάχιστες ελπίδες για οποιαδήποτε πρακτική, βιώσιμη εναλλακτική λύση. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτή η πρόταση, αν και τρομακτική, ακούγεται αληθινή σε τόσους πολλούς ανθρώπους. Ακόμη και αυτοί που έντονα διαδηλώνουν στους δρόμους ανά το παγκόσμιο απαιτώντας «αλλαγή συστήματος» (“system change”) δεν γνωρίζουν πραγματικά δύο ζωτικές παραμέτρους αυτής της απαίτησης: πρώτον, σε ποιον, πραγματικά, απευθύνουν το αίτημα αυτό, δηλαδή από ποιον περιμένουν την αλλαγή και δεύτερον, πώς ακριβώς μοιάζει η αλλαγή αυτή.
Πιστεύω πως το ζήτημα εδώ έγκειται στη δυσκολία των κοινωνιών να σκεφτούν έξω από το κουτί. Έχουμε κολλήσει σε μια δισδιάστατη κατανόηση του κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος η οποία κυμαίνεται μεταξύ λιγότερου ή περισσότερου κράτους, πιο ελεύθερων αγορών ή περισσότερο ελεγχόμενων αγορών. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι παραδοσιακά θεωρούσαμε την κρατική ιδιοκτησία ως τη μόνη εναλλακτική λύση στις ελεύθερες αγορές. Θα ήθελα να προτείνω μια άλλη προσέγγιση η οποία δίνει επίσης απάντηση στο πρώτο ερώτημα της απαιτούμενης αλλαγής συστήματος, δηλαδή το «ποιος θα τη φέρει». Για μένα είναι προφανές πλέον πως μόνο οι ίδιοι οι άνθρωποι μπορούν να φέρουν την απαιτούμενη αλλαγή.
Λοιπόν, το μοντέλο είναι πολύ απλό: αντί να περιμένουμε το κράτος να ανακτήσει την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (που, όπως έχει καταδείξει η ιστορία, αυτό δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε δημόσια ιδιοκτησία), οι ιδιώτες ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής αρχίζουν να μοιράζονται την ιδιοκτησία τους με την κοινωνία. Αυτό επιτυγχάνεται όταν ιδιωτικές εταιρείες αρχίσουν να δίνουν μέρος των μετοχών τους (π.χ. 10%) στην κοινωνία δωρεάν, καταστώντας έτσι τους πολίτες μέρος του ιδιοκτησιακού τους καθεστώτος. Ως, εν μέρει, ιδιοκτήτες, οι πολίτες έχουν το κίνητρο να στηρίξουν και να προωθήσουν τις εταιρείες αυτές αφού η επιτυχία τους θα τους ωφελεί με μερίσματα. Ένα απλό μοντέλο κινήτρων που στοχεύει να ανατρέψει τη δυναμική των ελεύθερων αγορών ευνοώντας εκείνες τις εταιρείες που δίνουν πίσω στις κοινωνίες τους. Ένα μοντέλο που στοχεύει στην καλλιέργεια κουλτούρας συνεργασίας και συλλογικότητας, και που επιδιώκει να δώσει στους πολίτες άμεσα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη προωθώντας τη συλλογική ευημερία. Ένα μοντέλο που επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει το ρόλο των πολιτών στις ελεύθερες αγορές δίνοντάς τους ιδιοκτησία και έλεγχο της τοπικής τους οικονομίας με σκοπό να τους καταστήσει οδηγούς της αλλαγής προς ένα πιο βιώσιμο μέλλον.
Με σκοπό να επιτραπεί η διάθεση μετοχών ιδιωτικών εταιρειών προς τους πολίτες με πρακτικό και εύκολο τρόπο, έχουμε δημιουργήσει την πρώτη εταιρεία συλλογικής ιδιοκτησίας στην Κύπρο (COCO Collective Ownership Company Limassol Limited) η οποία καλύπτει την επαρχία Λεμεσού, και στην οποία οι τοπικές επιχειρήσεις μπορούν να δώσουν μέρος των μετοχών τους για να γίνουν συμμετέχουσες εταιρείες. Αυτή η εταιρεία είναι μια κερδοσκοπική, ιδιωτική εταιρεία περιορισμένης ευθύνης με εγγύηση, η οποία δέχεται μέλη, όχι μετόχους, και τα οποία, ωστόσο, είναι οι ιδιοκτήτες της εταιρείας. Κάθε μέλος έχει μία ψήφο και ίσο μερίδιο στα κέρδη της εταιρείας όπως και κάθε άλλο μέλος. Μέλη της COCO Limassol μπορούν να γίνουν όλοι όσοι έχουν τη μόνιμη κατοικία τους εντός των γεωγραφικών ορίων της επαρχίας Λεμεσού ή όσα φυσικά πρόσωπα κατέχουν τουλάχιστον το 10% μιας εταιρείας με εγγεγραμμένο γραφείο εντός της επαρχίας Λεμεσού. Και οι δύο αυτές κατηγορίες πολιτών έχουν άμεσο και ειδικό ενδιαφέρον στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας. Τα έσοδα της εταιρείας προέρχονται από τα μερίσματα που παίρνει από τις συμμετέχουσες εταιρείες.
Στόχος μας είναι η κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Για να το πετύχουμε αυτό θα πρέπει να αποσυνδέσουμε την ευημερία μας από την ανάγκη της συνεχούς και αέναης οικονομικής ανάπτυξης, η οποία ευθύνεται για την κοινωνική και οικολογική καταστροφή που βιώνει σήμερα ο πλανήτης. Πρέπει να σπάσουμε τα μεγάλα, διεθνή συμφέροντα που στηρίζονται στην αφήγηση και το παραμύθι, όπως λέει και η Greta Thunberg, της αιώνιας οικονομικής ανάπτυξης. Αυτό επιτυγχάνεται όταν προσπαθήσουμε να ενδυναμώσουμε και πάλι τις τοπικές οικονομίες. Μόλις πετύχουμε μια πιο τοπική οικονομική λογική, τότε είναι πολύ πιο εύκολο να μιλήσουμε και να κατανοήσουμε την ευημερία μεταφρασμένη σε ανθρώπινο επίπεδο και όχι σε ανούσιους αριθμούς και ρυθμούς ανάπτυξης που δεν αντικατοπτρίζουν κοινωνική ευημερία.
Το μότο της COCO Limassol είναι: “Είμαστε όλοι συνεργάτες”. Χωρίς να καταργούμε την ιδιωτική πρωτοβουλία και δημιουργικότητα, αλλά αντίθετα ενθαρρύνοντας την, στοχεύουμε στην οικοδόμηση ενός νέου παραδείγματος για την κοινωνικοοικονομική μας ανάπτυξη, που θα βασίζεται στην αλληλοεξάρτηση και το σεβασμό προς τους συμπολίτες μας και τη μητέρα φύση. Για να μπορέσουμε όμως πραγματικά να σεβαστούμε και να προστατέψουμε το φυσικό μας περιβάλλον, πιστεύουμε πως θα πρέπει πρώτα να χτίσουμε πιο δυνατά κοινωνικά σύνολα, με πιο ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Και είναι πεποίθησή μας πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί όταν όλοι αρχίσουμε να μοιραζόμαστε ένα κομμάτι της αξίας που ο καθένας μας δημιουργεί.
Γιώργος Ιουλιανός
